Mitoz ve mayoz bölünme, canlıların oluşumu ve gelişimi için büyük bir öneme sahiptir. Bu bölünmeler sırasında meydana gelebilecek olan bir anormallik, çeşitli sorunların oluşmasına neden olur. Bu bölünme türleri, canlıların sahip oldukları organizmaların büyümesi, düzelmesi ve üremesi için gereklidir.
Biz de bugün, özellikle genetik çeşitliliği artırarak türlerin uyum sağlamasına katkı sağlayan mayoz bölünme ile ilgili detayları ele aldık. Gelin hep beraber, bu bölünme türüne yakından bakalım.
Temelden başlayalım: Mayoz bölünme nedir?
Mayoz bölünme, ana hücredeki kromozom sayısını yarıya indiren ve dört gamet hücresi oluşturan bir hücre bölünmesidir. Bu bölünme, üreme esnasında yumurta ve sperm hücrelerinin üretilmesi için gereklidir. Mayoz bölünme sırasında alel sayısı azaldığından, iki gametin birleşimi ebeveynlerle aynı sayıda alel içeren bir zigot oluşturur. Diploid organizmalarda bu oluşan zigotlar, her iki genin kopyasıdır.
Peki mayoz bölünmenin işlevi nedir?
Mayoz bölünme, eşeyli üreyen pek çok canlının doğacak olan yavrularında ebeveynleri ile aynı sayıda kromozom oluşması için gerekli olan bir bölünme türüdür. Döllenme, yeni bir zigot oluşturmak için bir araya gelen iki hücreyi içerir. Bu zigotu oluşturan gametlerde yer alan genin alel sayısı 1’e düşürülmezse, oluşacak olan yavrularda her genin 4 kopyası olur ve bu da birçok gelişimsel soruna yol açar.
Mayoz bölünme evreleri nelerdir?
- Mayoz I
- Mayoz II
Mayoz I aşamaları:
- Profaz I
- Metafaz I
- Anafaz I
- Telofaz I
Profaz I
Mayoz I’in ilk adımı olan Profaz I, kromozomların yoğunlaşması ve hücrenin ortasına doğru yaptığı hareketler bakımında mitoz bölünmedeki profaz aşamasına benzer. Nükleer zarf bozulur ve bu olay, hücrenin her iki tarafında yer alan mikrotübüllerin, kromozomlarda yer alan kinetokorlara bağlanmasını sağlar. Mitozdan farklı olarak kromozomlar homolog partnerleriyle eşleşir. Bu aşamanın sonunda ve bir sonraki aşama olan metafaz I’in başlangıcında, bu homolog kromozomlar geçiş için uygun hale gelir.
Metafaz I
Metafaz I’de, geçiş için uygun hale gelen homolog kromozomlar, hücrenin merkezine yakın bir yerde bulunan metafaz plakası üzerinde sıralanır. Her gen için iki farklı alel içeren bu homolog kromozomlar, birbirlerinden ayrılacak şekilde dizilir. Ancak, bu kromozomlar metafaz plakası üzerinde sıralanırken, anne ve baba kromozomlarının hangi tarafta sıralanacağı konusunda net bir bilgi yoktur.
Anafaz I
Mitoz bölünmedeki anafaz aşamasına benzer şekilde, kromozomlar artık hücrenin her iki tarafındaki merkezcillere doğru çekilmeye başlar. Bununla beraber, kardeş kromatitleri bir arada tutan sentrozomlar, bu evrede çözünmez.
Telofaz I
Anafaz I aşamasında başlayan kromozom çekilmesi biter ve profaz I aşamasında bozulan nükleus (nükleer zarf) yeniden oluşur. Son olarak, plazma zarı sitokinez ile ayrılır ve iki yeni hücre oluşur.
Mayoz II aşamaları:
- Profaz II
- Metafaz II
- Anafaz II
- Telofaz II
Profaz II
Profaz II, birçok açıdan profaz I’e benzer. Nükleer zarflar kaybolur ve merkezciller oluşmaya başlar. Mikrotübüller, sentromerlerle bağlanan kromatidlerin kinetokorlarına bağlanmak için hücre boyunca dağılır ve son olarak kromozomlar metafaz evresi için metafaz plakasına çekilmeye başlar.
Metafaz II
Mayoz bölünmenin metafaz II aşaması da mitoz bölünmenin metafazına benzer, ancak metafaz II’de kromozom sayısının yalnızca yarısı bulunur. Profaz II evresinde metafaz plakasına çekilmeye başlayan kromozomlar, metafaz plakası üzerinde sentromerler ile aynı hizaya gelir. Aynı zamanda, metafaz plakasının her iki tarafında bir kardeş kromatit bulunur.
Anafaz II
Metafaz plakasının her iki ucunda bulunan kardeş kromatitler ayrılır ve kardeş kromozomlar yine merkezcillere doğru çekilmeye başlar. Aynı zamanda, bu çekilme DNA’nın son bölünmesidir. İlk bölünmeden farklı olarak, eşit bölünme olarak adlandırılır, bunun nedeni ise her hücrenin, bölünme başındaki aynı miktarda kromozoma sahip olmasıdır.
Telofaz II
Mayoz I’de gerçekleşen telofaz I’de de olduğu gibi, hücre ikiye bölünür ve kromozomlar hücrenin zıt kutuplarında yer alır. Sitokinez veya plazma bölünmesi meydana gelir ve yeni nükleer zarflar oluşmaya başlar.
Mayoz bölünme hakkında önemli bilgiler:
- Hatalara açık bir bölünme türüdür
- Genetik çeşitliliği arttırır
- Mayoz bölünmede 4, mitoz bölünmede 2 hücre oluşur
Hatalara açık bir bölünme türüdür
Mayoz bölünme hatalara açık bir bölünme türüdür ve herhangi bir hata sonucunda canlının üreme yeteneği etkilenebilir. Anormal şekilde gerçekleşen mayoz bölünme, kısırlığa neden olmasının yanı sıra genetik olarak da çeşitli sorunlara yol açabilecek özelliklere sahip gametlerin oluşmasına neden olabilir. Aynı zamanda, genetik bozukluklardan kaynaklanan konjenital (doğum sırasında gözlemlenebilecek olumlu veya olumsuz durumlar) anormalliklerin yanı sıra zihinsel anormalliklerin de ana nedenidir.
Genetik çeşitliliği arttırır
Mayoz bölünme, genetik çeşitliliğin oluşmasında son derece önemli bir yere sahiptir. Bölünme sürecinde meydana gelen Crossing-Over adı verilen olay, homolog kromozomların sahip olduğu parçaların birbirine karışmasına ve bunun sonucunda genlerin farklı kombinasyonlarının oluşmasına neden olur.
Mayoz bölünmede 4, mitoz bölünmede 2 hücre oluşur
Mitoz bölünme, her biri ana hücreyle aynı sayıda ve türde kromozomlara sahip iki yavru hücrenin oluşmasıyla sonuçlanan bir bölünme türüdür. Mayoz bölünme ise, mitoz bölünmenin aksine her biri ana hücrenin sahip olduğu kromozom sayısının yarısına sahip dört yavru hücrenin oluşmasıyla sonuçlanır.
Biyolojinin bir başka konusu mitoz bölünmeyi de aşağıdaki bağlantıdan okuyabilirsiniz:
