The Economist tarafından 1986 yılının Eylül ayında ortaya atılan Big Mac Endeksi, farklı ülkelerdeki para birimlerinin değerlerini karşılaştırabilmek için kullanılıyor. Para birimlerinin “doğru” seviyede olup olmadığını tespit etmek amacıyla kullanılan Big Mac Endeksi’nin temeliyse satın alma gücü paritesine dayanıyor.
Hamburger ekonomisi olarak da adlandırılan bu teori, McDonalds’ın ikonik hamburgeri Big Mac’i temel alarak aslında yalnızca döviz kuru teorisini daha anlaşılabilir ve eğlenceli hale getirmek için tasarlanmış olsa da ilerleyen zamanlarda ders kitaplarında bile yer edinmeyi başardı. The Economics yılda iki kere Big Mac Endekisi’ni güncellemekte.
Öncelikle neymiş bu satın alma gücü paritesi bir bakalım.
Satın alma gücü paritesine göre kur oranları, bir döviz kurunun satın alabileceği ürünün değerine göre belirleniyor. Başka bir deyişle, bir mal veya hizmet sepetinin (bizim içeriğimizde bu bir Big Mac olacak) farklı ülkelerdeki fiyatlarının oranı da diyebiliriz.
Yani bu parite sayesinde farklı ülkeler arasındaki fiyat düzeylerine ilişkin farklılıklar giderilerek fiyatlar kura bağımlı olmadan ürün bazlı karşılaştırılabiliyor.
Peki Big Mac Endeksi tam olarak nasıl işliyor?
Big Mac Endeksi, bir ülkede bir adet Big Mac almak için dolar cinsiden ödenmesi gereken fiyatı temsil ediyor.
Bu endeks, Amerika’da satılan Big Mac’in fiyatını temel olarak alıyor ve diğer ülkelerdeki Big Mac fiyatını Amerika’daki fiyat cinsinden hesaplıyor.
Çıkan sonuç Amerika’daki fiyattan fazlaysa kur değerinin üstünde (overvalued), Amerika’daki fiyattan düşükse değerinin altında (undervalued) olarak nitelendiriliyor.
Özetlemek gerekirse, Amerika’daki Big Mac fiyatıyla diğer ülkelerdeki satış fiyatları karşılaştırılarak Big Mac endeksi, başka bir deyişle “Big Mac kuru” hesaplanıyor ve bu kur gerçek döviz kuru ile karşılaştırılarak gerçek değerin altında mı, yoksa üstünde mi olduğu tespit ediliyor.
En pahalı Big Mac’i hangi ülkeler yiyor bir bakalım.
The Economist’in Temmuz 2023’te yapmış olduğu araştırmaya göre; sırasıyla İsviçre, Norveç, Uruguay, Arjantin, Avrupa Birliği ülkeleri, İsveç ve Danimarka en pahalı Big Mac’i satan ülkeler olarak nitelendirilmiş.
Peki ya en ucuz Big Mac hangi ülkelerde?
En ucuz Big Mac’iyse sırasıyla Tayvan, Endonezya, Hindistan, Mısır, Güney Afrika, Filipinler ve Ukrayna satın alıyor.
The Economist’e göre 2023 Temmuz ayında Türkiye’nin Big Mac Endeksi nasılmış göz atalım.
Verilere göre, bu yıl temmuz ayında ülkemizde bir Big Mac 95 lirayken, fiyatlarını baz aldığımız Amerika’da 5.58 dolar.
Kurlara bakacak olursak da 2023 Temmuz ayında 1 Türk lirası 26,93 dolara tekabül ediyor.
Big Mac fiyatlarını karşılaştırdığımızda (95/5.58) döviz kurunun 17,03 çıktığını görüyoruz. Yani piyasa değerinin oldukça altında bir kur ile Big Mac satın alıyoruz.
Halbuki Amerika’daki satış fiyatını (5.58) kur oranıyla (26.93) çarparak bir Big Mac’in Türk lirası fiyatını hesaplamak isteseydik 150,26 TL gibi bir sonuca ulaşacaktık.
Sonuç olarak bu hesaplamalar ışığında ülkemizde 95 liraya satılan bir adet Big Mac’in olması gereken değerin %36.8 altında olduğunu görüyoruz.
Peki şu an durum nasıl?
28 Eylül 2023 tarihinde McDonalds’ın sitesinde bir adet Big Mac 110 TL.
Amerika Big Mac’i içinse Amerika’da bizdeki kadar yüksek bir enflasyon olmadığı için yine Temmuz 2023’teki fiyatı yani 5.58 doları baz alalım.
28 Eylül 2023 itibarıyla güncel dolar kuruysa 27.43 TL.
Şimdi hesaplamaya geçiyoruz.
Ülkeler arası fiyatları baz aldığımızda (110/5.58), Big Mac Endeksi’nin gösterdiği kur 19,71 TL.
Piyasadaki gerçek dolar kuruysa 27.43 liraydı.
Yani bu hesaba göre 2023 Eylül ayında Big Mac olması gereken değerin %28.14 altında değer almış diyebiliriz.
Yorumlayacak olursak, Big Mac Endeksi’ne göre Türk lirasının piyasa değeri Amerikan doları karşısında hak ettiği değerden %28.14 daha değersiz diyebiliriz.
