Eğer özel bir ilginiz yoksa eminiz lemur isimli hayvanla ilk kez Madagaskar animasyon filminde tanıştınız. Hayır, bunun nedeni cehalet değil. Lemur yalnızca tek bir adaya özgü olduğu ve tek doğal yaşam alanı da burası olduğu için öyle maymunlar gibi her yerde görmeyiz. İlginç olan ise bu canlıların bir adada yaşıyor olmalarına rağmen onlarca farklı türe evrilmiş olmalarıdır.
Aslında farklı türlerinin ortaya çıkması son derece normal çünkü lemurlar milyonlarca yıldır dünyada var olan en eski türlerden bir tanesi. Tüm bu süreç boyunca muhteşem bir şekilde bölgelerine adapte oldular ve benzersiz özellikler geliştirdiler. Şapşik bir suratı olmasına rağmen türleri arasında en zeki canlılardan bir tanesi olan lemur hakkında bazılarını ilk kez duyacağınız ilginç özelliklere gelin yakından bakalım.
Lemurların ilginç özellikleri:
- Madagaskar’a özgü bir tür olan lemurlar, dünyanın en eski primatlarıdır.
- Lemur deyip geçmeyin, onlarca farklı türü var.
- Lemurlar, Madagaskar ekosisteminin belkemiğidir.
- Lemur dünyasında da kadın olmak hiç kolay değil.
- Zeki ve hatta kişilik sahibi canlılardır.
- Şarkı söylüyorlar, hem de koro halinde!
- Böceklerden kendi ilaçlarını yapıyorlar.
- İnsan dışındaki tek mavi gözlü primat lemurdur.
- Lemurların lanetli canavarlar olduğunu anlatan efsaneler var.
- Yakında ortada lemur falan kalmayacak.
Madagaskar’a özgü bir tür olan lemurlar, dünyanın en eski primatlarıdır:
Afrika’nın doğusunda yer alan bir ada olan Madagaskar, lemurların doğal olarak bulunduğu tek yaşam alanıdır. Uzmanlara göre ilk lemurlar, günümüzden yaklaşık 70 milyon yıl önce Afrika kıtasında ortaya çıktılar. 65 milyon yıl önce de Madagaskar adasına geçerek buraya yerleştiler. Dinozorlarla birlikte yaşamış olmaları onları dünyanın en eski primatları yapıyor.
Lemur deyip geçmeyin, onlarca farklı türü var:
Milyonlarca yıldır tek bir adada yaşamış olmalarına rağmen lemurlar ilginç bir şekilde evrimleşmiş ve bugün bilinen 112 farklı türe dönüşmüşlerdir. Bunların en küçüğü yalnızca 30 gram ağırlığa sahipken en büyüğü 10 kilogram ağırlığa ulaşabilir. Bugün başka bir görünüme evrilmiş lemur türleri arasında ise İndri türü dikkat çekiyor. Çünkü yapılan çalışmalarda ağırlığının 85 kilograma kadar vardığı görüldü. Yani eski dönemde bazı lemurlar bir goril kadar büyüktü.
Lemurlar, Madagaskar ekosisteminin belkemiğidir:
Bir ekosistemde yaşayan her bir canlı o sistemin ayrılmaz bir parçasıdır ama lemurlar için bu durum çok daha farklı. Milyonlarca yıldır yaşadıkları Madagaskar kıtasında bugün gördüğümüz iklimin ana yaratıcısı lemurlardır. Öncelikle lemurlar meyve ararken ağaçtan ağaca gezer ve böylece polen taşırlar. Daha sonra bu meyveleri yerler ve tohumları sağa sola saçarlar. Bir de üstüne yedikleri tohumları dışkıyla daha başka yerlere bırakırlar. Alın size benzersiz bir ekosistem.
Lemur dünyasında da kadın olmak hiç kolay değil:
Doğadaki memeli dünyasına baktığımız zaman genel olarak ataerkil bir sosyal düzen olduğunu görürüz. Lemurlarda ise tam tersi bir şekilde anaerkil sosyal yapı vardır. Dişi lemurlar bölgelerini işaretler, erkeklerden yiyecek çalar, özel alanlarına girenleri kovar ve fiziksel saldırılar gerçekleştirirler. Toplumun merkezinde olan dişiler çoğu zaman güçlü liderler olarak karşımıza çıkarlar.
Zeki ve hatta kişilik sahibi canlılardır:
Milyonlarca yıldır hayatta kalmayı başarmış bir canlı elbette zekidir ama lemurlar bu işi gerçekten de bir adım ileri taşıyorlar. Lemurlarla çalışan uzmanlar onların dokunmatik ekran kullanabildiğini, resim listeleri ezberleyip doğru sırayla dizdiklerini ve hatta temel matematik işlemleri yapabildiklerini gördüler. Bireyin bulunduğu sosyal grup ne kadar genişse zekası da bir o kadar artıyor.
Daha ilginç bir özellikleri ise yapılan sosyal biliş testinde ortaya çıktı. Fare lemur olarak adlandırılan bir türün bireylerinin cesur, utangaç, içine kapanık gibi bazı kişilik tiplerine sahip oldukları görüldü. Yani karşımızda baya baya insan gibi kişilik ve karakter sahibi olan canlılar var.
Şarkı söylüyorlar, hem de koro halinde!
Lemurlar genel olarak hırıltı ve miyavlama benzeri seslerle anlaşırlar. Ancak grup halinde iletişim kurulması gerektiğinde bu canlıların belirli bir ritimde senkronize olarak rahat rahat şarkı diyebileceğimiz sesler çıkardıkları görüldü. Bireylerin birbirini taklit ederek çıkardıkları bu sesler grubun koordine olmasını sağlıyor.
İlginç olan ise bu grupların içinden bazı aykırı sesler çıkıyor. Bir lemur türü grubu incelendiği zaman henüz genç olan bireylerden bazılarının sekronize olmayan bir biçimde şarkılara katıldığı görüldü. Bunun nedeni genç bireyin diğerlerinden farklı olduğunu ortaya koyarak olası cinsel partnerlerini etkilemeye çalışmasıdır. Evet, evin asi genci gibi.
Böceklerden kendi ilaçlarını yapıyorlar:
Doğal hayatta yaşayan pek çok canlı gibi lemurlar da sayısız parazit kapar ve bunlara müdahale edilmezse sonuçları ölümcül olabilir. Lemurlar da bunun farkındadır ve bu nedenle kendi ilaçlarını yaparlar. Lemurlar, doğada bulunan kırkayak böceklerini yerler çünkü böceğin içeriğindeki madde mide ve bağırsak parazitlerini yok eder. Daha da ilginci kırkayak böceklerini ağızlarında çiğneyerek elde ettikleri macunsu maddeyi vücutlarına sürerler. Böylece dış parazitlere ve diğer böceklere karşı önlem almış olurlar.
İnsan dışındaki tek mavi gözlü primat lemurdur:
Memeliler arasında mavi göz rengi nadir de olsa bulunur ama primatlarda bu sayı çok daha az, yalnızca ikidir. Bugüne kadar tespit edilmiş olan 600’den fazla primat türü arasında yalnızca biz insanlarda ve Sclater lemurları olarak bilinen bir lemur türünde mavi göz rengi görülmüştür. Mavi göz rengi onları diğer bireyler arasında daha çekici kılıyor mu bilmiyoruz.
Lemurların lanetli canavarlar olduğunu anlatan efsaneler var:
Lemur kelimesi Latince ölülerin kötü ruhu anlamına gelen Lemures kelimesinden türemiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere lemurlar yerel halk tarafından pek sevilmez, özellikle de Aye Aye adı verilen bir tür. En uzun olan orta parmağını 360 derece döndürebilen Aye Aye lemuru, efsaneye göre eğer sizi o parmağı ile işaret ettiyse lanetlendiniz demektir. Laneti kaldırmanın tek yolu da o canlıyı öldürmektir. Bir dönem Aye Aye lemurları hem bu nedenle hem de etleri için sistematik olarak öldürülmüşlerdi.
Yakında ortada lemur falan kalmayacak:
Milyonlarca yıldır huzur içinde Madagaskar adasında yaşayan ve hatta orayı var eden lemurların soyu hızla tükeniyor. Hatta bazılarının hayatta kalmasının tek nedeni özel hayvanat bahçelerinde korunuyor olmalarıdır. Neden diye soracak olursanız bizim yüzümüzden. Madagaskar son derece fakir bir ülke olduğu için sistematik olarak ormanları kesiyor ve yeni tarım alanları açıyor. Doğal yaşam alanı orman olan lemurlar da orman olmayınca yok olup gidiyor.
Dünyanın en eski primatlarından olan ve görenleri zekasıyla kendine hayran bırakan lemur hakkında bazılarını ilk kez duyduğunuz ilginç özelliklerden bahsettik. Umalım da en kısa zamanda lemurlara zarar vermeden ada halkını kalkındıracak bazı çözüm yolları bulunsun.
