Ekonomik balon dediğimiz kavram aslında bir varlığın fiyatının büyük bir hızla artması ve bu hızlı yükselişin ardından hızlı bir düşüşle sonuçlanan durumlar anlamına geliyor. Günümüzdeki örneklere bakacak olursak, büyük bir ilgiyle yükselen ve ardından sert bir düşüşe geçen NFT piyasasının da bir balon olarak nitelendirildiğini söyleyebiliriz.
Geçmişten günümüze gelene kadarki süreçte birçok örneği olan ekonomik balonların ilk ve en ilginç olanıysa “Lale Çılgınlığı”. Lale Çılgınlığı olarak isimlendirilen bu ekonomik balonun detaylarına girmeden önce, bu olayın kripto para ve NFT piyasası gibi günümüzdeki örneklerle de bazı açılardan benzerlik gösterdiğini de söyleyebiliriz.
Lale Çılgınlığı olarak bilinen ve 17. yüzyılın ortalarında Hollanda’da meydana gelen bu ekonomik balon, insanların duygusal dürtüleriyle finansal amaçlarının nasıl birbirine girdiğinin ilginç bir örneği olarak tarihte yer bulmuştur.
Hikâye, lalelerin Osmanlı İmparatorluğu’ndan Hollanda’ya gidişiyle başlıyor.
Hollanda büyük elçisinin Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı’ya yaptığı ziyaret sonrasında dönerken yanında lale soğanlarını götürmesi üzerine Hollanda lalelerle tanışıyor.
Hollandalıların lalelerle tanışmasının üzerinden çok geçmeden, laleler halk tarafından çok seviliyor ve Hollandalıların oldukça ilgisini çeken bir çiçek haline geliyor.
Büyük ilgi gören laleler, statünün ve lüksün sembolü haline geliyor.
Öyle ki Hollanda’nın zenginleri, laleleri zenginliklerinin ve statülerinin bir göstergesi olarak görüp bu laleleri evlerinde sergilemeye başlıyorlar.
Artan taleple birlikte laleler orta sınıfın da ilgisini çekmeye başlayarak bir yatırım aracına dönüşüyor.
Gitgide artan taleple birlikte laleler bir sektör haline geliyor ve alım satımı için piyasalar oluşmaya başlıyor.
Bir çeşit emtia haline gelen laleler, borsalarda işlem görüyor ve yatırım aracı olarak gördüğü ilgi o denli artıyor ki yatırımcılar lale soğanlarının fiyatının daha da artacağını düşünerek uzun vadeli işlemler bile yapıyor.
Fiyatlar o kadar artıyor ki lale çılgınlığının sonuna yaklaşıldığında artık bir lale soğanının fiyatı bir çalışanın yıllık ücretinin tamamına denk gelecek seviyelere kadar ulaşıyor.
Tabii her ekonomik balonun karşılaştığı hazin sonla lale piyasası da karşılaşıyor ve balon patlıyor!
Başka bir deyişle, piyasada durgunluk hâkim olmaya başlıyor ve ellerinde lale soğanı olanlar alıcı bulamamaya başlıyor.
Piyasadaki herkesin, kaybı önlemek adına lale soğanlarını elden çıkarmak istemesi ile fiyatlarda düşüş hâkim oluyor ve elinde lale soğanı olan yatırımcılar büyük kayıplarla karşılaşıyor. Böylece lale balonu patlıyor ve lale piyasası çöküyor…
Lale Çılgınlığı size biraz kripto para ve NFT piyasalarını hatırlattı mı?
Özellikle geçtiğimiz yıllarda NFT piyasası başta olmak üzere sanal varlıklara ilişkin piyasalara yatırımcıların oldukça büyük ilgi duyduğunu hatırlarsınız.
Bu durum öyle bir hal almıştı ki fiyatların yükseleceğine dair olumlu duygular yaşayan ve bu piyasaları birer fırsat olarak görüp pastadan pay almayı uman birçok kişi; söz konusu sanal ürünlere yatırım yapmış, bazıları kazanırken birçoğu da büyük kayıplar yaşamıştı.
Öyle ki sanal arsalardan tutun da NFT olarak adlandırılan sanal sanat eserleri bile oldukça yüksek fiyatlara alıcı bulmuştu. Şu ansa çoğunun fiyatı beklentinin oldukça altında kaldı…
Peki ya araştırmalar ne diyor?
Yapılan araştırmalar, Lale Çılgınlığı ile Bitcoin arasında bazı benzerlikler bulunsa bile bu iki piyasa arasında bir ilişki olmadığı ve söz konusu iki piyasayı özdeşleştirmenin doğru olmadığı sonucuna varılmıştır.
Günümüz koşulları ve 17. yüzyıl koşullarının aynı olmaması sebebiyle, söz konusu piyasaları dönemin şartlarına göre değerlendirmek gerektiğini belirten araştırmacılara göre bu iki piyasanın her açıdan benzediğini söylemek doğru olmayacaktır.
Yatırımcıların irrasyonel davranışlarına baktığımızda bazı benzerlikler olduğunu söylemek mümkün.
Yani lale soğanı piyasası ve kripto varlık piyasaları niteliksel olarak ilişkili olmasa da yatırımcı davranışları konusunda bazı benzerlikler barındırıyor.
Örneğin, evinde sergilemek için bir işçinin yıllık ücreti kadar yüksek bir fiyata lale soğanı alan kişiyle, 1.3 milyon dolara “Bored Ape” NFT’si alıp yaptığı yatırımın yaklaşık %90’ını kaybeden Justin Bieber biraz benzer davranışlar sergiliyor gibi. Siz ne dersiniz?
